Vademecum matura - wiedza o społeczeństwie

Ogólne informacje o egzaminie. Wskazówki dla maturzystów

Wstęp

OBYWATEL I OBYWATELSTWO

• Obywatelstwo polskie i unijne
  • Obywatelstwo polskie
  • Obywatelstwo unijne
  • Obywatelstwo a narodowość
• Cnoty obywatelskie
  • Nieposłuszeństwo obywatelskie
• Młody obywatel w urzędzie
  • Uzyskanie dowodu osobistego, paszportu, prawa jazdy, dowodu rejestracyjnego pojazdu
  • Warunki formalne uprawniające obywatela do udziału w wyborach
  • Dostęp obywateli do informacji publicznej
  • Sposoby odwołania się obywateli od decyzji urzędu

BEZPIECZEŃSTWO

• Zadania prokuratury i policji
  • Uprawnienia policji
  • Inne służby porządkowe
• Odpowiedzialność karna nieletnich
  • Środki wychowawcze, lecznicze, poprawcze
• Przepisy prawne dotyczące sprzedaży i konsumpcji alkoholu, papierosów i narkotyków
  • Papierosy
  • Alkohol
  • Narkotyki

EDUKACJA I PRACA W POLSCE I UNII EUROPEJSKIEJ

• Prawa ucznia
  • Naruszenie praw ucznia w szkole i ich ochrona
• Obowiązki ucznia
• Zasady rekrutacji do szkół wyższych
  • Warunki podejmowania nauki w Unii Europejskiej
• Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i po świecie
  • Planowanie podróży
  • Kłopoty w podróży
• Podjęcie pracy
  • Kryteria porównawcze zawieranych umów
  • Podatki
  • Zasady podejmowania pracy w Unii
  • Europass, czyli europejskie CV
• Edukacja pozaformalna i nieformalna
• Sposoby zwiększenia szans w dostępie do edukacji
• Zależności między systemem edukacyjnym a rynkiem pracy
• Kształcenie ustawiczne

ŻYCIE ZBIOROWE I JEGO REGUŁY

• Zbiorowość, wspólnota, społeczeństwo
• Normy i instytucje społeczne
  • Normy społeczne
  • Instytucje społeczne
  • Harmonia i ład społeczny
  • Anomia
• Konflikty społeczne i sposoby ich rozwiązywania
• Socjalizacja i kontrola społeczna
  • Socjalizacja
  • Rola społeczna
  • Kontrola społeczna
  • Stygmatyzacja społeczna
• Grupa społeczna
  • Rodzina jako podstawowa grupa społeczna
  • Władza rodzicielska
• Typy organizacji społeczeństw i rodzin
• Zagrożenia współczesnej rodziny
• Struktura społeczna
  • Warstwy społeczne
  • Ruchliwość społeczna
• Problemy społeczeństwa polskiego
• Zmiany społeczne
  • Historyczne formy organizacji społeczeństw
  • Współczesne formy organizacji społeczeństw
  • Adaptacja społeczna
  • Rewolucja i reforma
• Wybrane ruchy społeczne
  • NSZZ Solidarność
  • Ruch niepodległościowy non-violence Mahatmy Gandhiego
  • Ruch praw obywatelskich Martina L. Kinga
  • Ruch na rzecz ochrony środowiska
  • Ruch feministyczny
• Naród, ojczyzna, mniejszości narodowe
  • Postawy wobec ojczyzny i narodu
  • Mniejszości narodowe w Polsce
  • Mniejszości etniczne w Polsce
  • Imigranci w Polsce
• Procesy narodowościowe i społeczne we współczesnym świecie
  • Integracja narodów w świecie zachodnim
  • Kalendarium integracji europejskiej
• Sytuacja mniejszości narodowych w UE
  • Dokumenty chroniące prawa mniejszości
  • Polityka wybranych państw wobec mniejszości
• Wybrane konflikty społeczne
  • Konflikty narodowościowe w Afryce
  • Konflikty narodowościowe w Azji
  • Konflikty narodowościowe w Ameryce Południowej i Środkowej
• Kultura i pluralizm kulturowy
  • Kultura
  • Tolerancja a akceptacja
• Współczesne spory światopoglądowe
  • Badania genetyczne
  • Aborcja
  • Eutanazja
  • Metoda in vitro
  • Związki partnerskie
  • Kara śmierci
• Społeczeństwo obywatelskie
  • Filozoficzny rodowód społeczeństwa obywatelskiego
  • Kapitał społeczny
  • Formy aktywności obywateli w państwie demokratycznym
  • Wolność zrzeszania się
  • Grupy interesów i organizacje społeczne
• Opinia publiczna
  • Badania opinii społecznej
  • Marketing społeczny
• Środki masowego przekazu
  • Niezależność mediów w Polsce
  • Wolność słowa

POLITYKA I DEMOKRACJA

• Demokracja - zasady i procedury
  • Wartości współczesnej demokracji
  • Główne fazy kształtowania się systemu demokratycznego
  • Polskie tradycje demokratyczne
  • Demokracja pośrednia
  • Funkcje wyborów w systemie demokratycznym
  • Prawo wyborcze
  • Demokracja bezpośrednia
• Patologie demokracji
• Polityka, ideologie i doktryny polityczne
  • Polityka
  • Kultura polityczna
  • Ideologia
  • Współczesne doktryny polityczne
  • Ideologie totalitarne
  • Program polityczny
• Systemy partyjne
  • Systemy partyjne na świecie
  • Funkcje partii politycznych
  • Wybrane systemy partyjne
  • Zasady ordynacji wyborczej
  • Próg wyborczy
• Współczesna demokracja w Polsce i na świecie
  • Problemy polityki bezpieczeństwa społecznego
  • Zadania państwa w zakresie bezpieczeństwa społecznego
  • Populizm jako przykład zagrożenia dla demokracji
• Patologie życia publicznego
  • Afery korupcyjne w Polsce
  • Nepotyzm
  • Klientelizm
  • Partykularyzm
• Uczestnictwo obywateli w życiu politycznym
  • Pozyskiwanie elektoratu przez partie polityczne

PAŃSTWO I JEGO FUNKCJONOWANIE

• Geneza państwa
• Funkcje państwa
• Formy państwa
  • Formy rządów
  • Reżim polityczny
  • Ustrój terytorialny
  • Typy państw
• Modele ustrojowe państw demokratycznych
  • Systemy rządzenia
  • Systemy ustrojowe wybranych państw
• Odpowiedzialność konstytucyjna i odpowiedzialność polityczna
• Modele stosunków między władzą świecką a władzą duchowną
• Władza ustawodawcza w państwie demokratycznym
  • Funkcje parlamentu
  • Immunitety parlamentarne
  • Terminy związane z funkcjonowaniem parlamentu
  • Procedura tworzenia prawa przez parlament
  • Prezydent w procesie ustawodawczym
  • Tworzenie koalicji
  • Opozycja
• Władza wykonawcza w państwie demokratycznym
  • Relacje głowy państwa z legislatywą i egzekutywą
  • Formy przywództwa głowy państwa
  • Odpowiedzialność głowy państwa
  • Charakterystyka władzy wykonawczej w systemach demokratycznych

FUNKCJONOWANIE PAŃSTWA POLSKIEGO

• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej
• Konstytucyjne zasady ustroju państwa
  • Prawo międzynarodowe w Konstytucji RP
  • Stany nadzwyczajne w Konstytucji RP
• Procedura zmiany Konstytucji RP
• Parlament RP
  • Skład i organy Sejmu
• Wybory parlamentarne
  • Skrócenie kadencji Sejmu
  • Progi wyborcze
  • Okręgi wyborcze
• Posłowie
• Funkcje Sejmu i Senatu
  • Procedura uchwalania ustawy budżetowej
• Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej
  • Uprawnienia prezydenta RP
  • Odpowiedzialność prezydenta
  • Kontrasygnata i prerogatywa prezydencka
• Wybory prezydenckie w Polsce
  • Zawieszenie lub usunięcie prezydenta RP z urzędu
• Rada Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej
• Tryb powoływania rządu
  • Rząd mniejszościowy
  • Rząd większościowy
• Administracja rządowa
  • Administracja zespolona
  • Wojewoda
  • Administracja niezespolona
• Służba cywilna
• Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego
  • Prokuratura
  • Najwyższa Izba Kontroli (NIK)
  • Rzecznik Praw Obywatelskich
  • Rzecznik Praw Dziecka
  • Państwowa Inspekcja Pracy
  • Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT)
  • Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO)
  • Instytut Pamięci Narodowej (IPN)
  • Sąd Lustracyjny
  • Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK)
  • Urząd Komunikacji Elektronicznej (UKE)
• Samorząd terytorialny w Polsce
  • Źródła dochodów samorządów terytorialnych
• Obecny podział terytorialny Polski
  • Gmina
  • Powiat
  • Województwo
• Wybory do samorządów terytorialnych
  • Prawo wyborcze
  • Kandydaci
  • Wybory
  • Referendum lokalne
  • Konsultacje społeczne
• Uprawnienia nadzorcze premiera i wojewody wobec samorządów

PRAWO

• Cechy dobrego prawa
• Szczegółowe zasady prawa
• Rodzaje i źródła prawa
• Gałęzie prawa
• Norma prawna
  • Budowa normy prawnej
  • Podział norm prawnych
• Struktura sądownictwa w Polsce
• Postępowanie sądowe
  • Zasady funkcjonowania sądów w Polsce
  • Sędzia
  • Ławnik
  • Mediacja jako sposób rozwiązywania sporów
• System prawny Rzeczpospolitej Polskiej
  • Hierarchia aktów prawnych
  • Źródła poznania prawa
  • Zasada praworządności i instytucje stojące na jej straży
  • Organy ochrony prawnej i kontroli
• Sądy i trybunały
  • Powoływanie i zadania Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Stanu
  • Skarga konstytucyjna do Trybunału Konstytucyjnego
  • Krajowa Rada Sądownictwa
• Prawo cywilne i rodzinne
  • Działy prawa cywilnego
  • Podstawowe zasady prawa cywilnego
  • Podstawowe pojęcia prawa cywilnego
  • Podstawowe rodzaje i tryby postępowania cywilnego
  • Małżeństwo jako instytucja prawna
  • Władza rodzicielska
  • Konkubinat
• Prawo karne
  • Zasady prawa karnego
  • Podstawowe pojęcia prawa karnego
  • Kary i środki karne
  • Przebieg postępowania karnego
  • Zasady wnoszenia apelacji
  • Zasady wnoszenia o kasację wyroku
• Prawo administracyjne
  • Akty administracyjne
  • Struktura sądownictwa administracyjnego
  • Przebieg postępowania administracyjnego
  • Odwołanie od decyzji i postanowień organów administracyjnych
• Obywatel wobec prawa
  • Zasady pisania pozwu, zawiadomienia, odwołania
  • Organy pomocy i obsługi prawnej

PRAWA CZŁOWIEKA

• Prawa człowieka
• Geneza praw człowieka
• Najważniejsze dokumenty chroniące prawa człowieka
  • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ
  • Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
• Łamanie praw człowieka na świecie
• Ochrona praw człowieka w Polsce
  • Prawa człowieka i prawa obywatelskie w Konstytucji RP
  • Prawo do prywatności
  • Ochrona danych osobowych
  • Prawa obywatela w kontaktach z mediami
  • Środki ochrony praw człowieka w Polsce
• Światowy i europejski system ochrony praw człowieka
  • Instytucje stojące na straży przestrzegania praw człowieka z ramienia ONZ
  • Rada Europy
  • Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu
  • Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze
  • System ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej
  • Skargi do sądów międzynarodowych
  • Organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną praw człowieka

POLSKA, EUROPA, ŚWIAT

• Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym
  • Podmioty prawa międzynarodowego
  • Zasady prawa międzynarodowego
  • Metody rozwiązywania sporów międzynarodowych
  • Globalna Północ a globalne Południe - różnice
  • Najważniejsze przyczyny lokalnych konfliktów zbrojnych
  • Najważniejsze współczesne konflikty międzynarodowe
• Terroryzm
• Zapobieganie konfliktom i walka z terroryzmem
• Systemy bezpieczeństwa i współpracy
  • Organizacja Narodów Zjednoczonych - ONZ (United Nations - UN)
  • Misje pokojowe ONZ
  • Działania ONZ dotyczące walki z terroryzmem
• Organizacja traktatu północnoatlantyckiego - NATO
  • Struktura NATO
  • Droga Polski do NATO
  • Polityka „otwartych drzwi”
  • Najważniejsze operacje wojskowe NATO
• Regionalna współpraca międzynarodowa
• Polska polityka zagraniczna
  • Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP
  • Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po 1989 r.
  • Działania Polski w zakresie współpracy rozwojowej
  • Relacje Polski z wybranymi państwami
• Integracja europejska
  • Unia Europejska
  • Cztery Wolności Unii Europejskiej
  • Ojcowie zjednoczonej Europy
  • Instytucje Unii Europejskiej
  • Organy doradcze Unii Europejskiej
  • Prawo wspólnotowe
  • Trzy Filary Unii Europejskiej
  • Zasada subsydiarności w działaniu UE
  • Wybrane traktaty europejskie
  • Układ z Schengen
  • Strefa euro
  • Finanse Unii Europejskiej i jej budżet
  • Przedakcesyjne fundusze unijne
  • Fundusze strukturalne
  • Euroregiony
  • Rada Europy
• Polska w Unii Europejskiej
  • Integracja Polski w strukturach UE
  • Bilans członkostwa Polski w UE
  • Fundusze strukturalne UE - zasady korzystania i funkcjonowania
  • Nauka w państwach UE
  • Praca w państwach UE
• Globalizacja współczesnego świata
  • Pozytywne skutki globalizacji
  • Negatywne skutki globalizacji
  • Ruch alterglobalistyczny
  • Ruch ekologiczny
• Europa wśród mocarstw światowych
  • Ład międzynarodowy
  • Mocarstwo
  • Supermocarstwa i mocarstwa regionalne
  • Charakterystyka wybranych mocarstw światowych

KALENDARIUM

SPRAWDŹ, ILE WIESZ