Vademecum matura - historia

STAROŻYTNOŚĆ 36 USTRÓJ STAROŻYTNEJ GRECJI T Y P Y U S T RO J ÓW GR E C J I W Grecji, inaczej niż w państwach wschodnich, nie wykształciła się silna władza despo‑ tyczna, głównie ze względu na odmienność warunków tam panujących. Nie było mianowicie potrzeby koncentracji wspólnych sił np. do budowy systemów irygacyjnych, usuwania skut‑ ków wylewów czy do walki z wrogiem zewnętrznym. Dodatkowo górzysty teren utrudniał ewentualne zjednoczenie. Stąd w Grecji wytworzyły się liczne niezależne miasta‑państwa, tzw. polis (l. mn. – poleis ). Zwykle nie były one duże, liczyły od kilkuset do kilku tysięcy członków. Wyjątkowo duże były jedynie Ateny. Centrum życia gospodarczego i politycznego w polis była agora – grecki rynek. W greckich polis najczęściej występowały trzy typy ustrojów: Tyrania – ( tyrannos – władca) system, w którym władzę sprawował jeden człowiek, przy czym prze‑ jęcie władzy następowało na drodze nielegalnej. Tyrania była przez Greków postrzegana negatywnie, jako sprzeczna z naturą państwa. Mimo to do VI w. p.n.e. była zjawiskiem częstym w Grecji, później występowała rzadziej. Wówczas nie wiązało się to z okrutną, despotyczną władzą, wykorzystującą przemoc i narzędzia terroru (jak we współczesnym rozumieniu). Oligarchia ( oligoi – nieliczni, arche – władza) – system władzy, w którym decydującą rolę odgrywają urzędnicy oraz rada. Funkcje te pełnili jedynie wybrani obywatele, pochodzący z arystokratycznych rodów lub też posiadający odpowiednio duży majątek. Demokracja ( demos – lud, ogół obywateli, krateia – rządy) – w sprawowaniu władzy uczestniczył ogół obywateli. Właściwie bez względu na formę rządów w polis zawsze istniało zgromadzenie oby‑ wateli i arystokratyczna rada. Byli też wybierani urzędnicy (najczęściej na rok). Nie było zawodowej armii, obowiązek służby wojskowej spoczywał na wszystkich obywatelach. Obywatele to ogół mieszkańców polis – wolnych mężczyzn, którzy osiągnęli określony wiek (w Atenach – 20 lat, w Sparcie – 30 lat). Posiadali prawa polityczne, mieli obowiązek służby wojskowej. Obywatelem trzeba było się urodzić, a więc w zasadzie niemożliwe było otrzymanie obywatelstwa. Praw politycznych, a więc i obywatelstwa, nie posiadały kobiety, dzieci, cudzoziemcy, niewolnicy. DROGA AT E N DO D EMOKR A C J I Na początku Ateny były monarchią (pierwszy król i założyciel Aten to według tradycji Tezeusz). Z czasem władza monarsza słabła i przeszła w ręce urzędników zwanych archon‑ tami . Byli oni powoływani przez Radę Areopagu (Areopag), w której zasiadali dożywotnio byli urzędnicy. Wszyscy wywodzili się z rodów arystokracji ( eupatrydów ). Właśnie w ogniu walki arystokracji i chłopstwa, dotyczącej spraw ekonomicznych i praw politycznych, zaszły przeobrażenia ustroju Aten, wiodące do demokracji. BYŁO NA MATURZE 2019 BYŁO NA MATURZE 2019