Jak napisać interpretację wiersza?

Jeżeli nie należysz do tych szczęśliwców, którzy urodzili się z darem rozumienia wszystkiego, co jest napisane wierszem, to zapewne nie przepadasz za lekcjami polskiego, na których omawiane są wiersze. A już konieczność pisania wypracowań polegających na analizie i interpretacji utworu poetyckiego najprawdopodobniej spędza ci sen z powiek. Są jednak proste sposoby na to, by zrozumieć, co poeta miał na myśli! Choć może ci się to wydać dziwne, do interpretacji wiersza można podejść bardzo logicznie, a wówczas okaże się to całkiem łatwe. Jak to więc zrobić?

Zacznij od przeczytania

Najpierw przeczytaj wiersz. Postaraj się nie robić przy tym żadnych założeń, nie nastawiać się, że na pewno nic nie zrozumiesz, że utwór jest bez sensu i nie wiadomo, o czym. Kiedy przeczytasz, weź kartkę i spisz „na gorąco” swoje refleksje i wszystko, co przyszło ci do głowy podczas czytania – skojarzenia, nawiązania, ogólne odczucia, główną myśl. Nie skupiaj się na formie swoich zapisków, to mogą być punkty czy nawet oderwane, luźne spostrzeżenia. Ważne, żeby zapisać tak zwane pierwsze wrażenie.

A jeżeli przeczytałeś i masz pustkę w głowie? Bywa i tak. Nie przejmuj się, przeczytaj jeszcze raz i tym razem spróbuj się bardziej skupić 😉 Jeżeli to nie pomoże i nadal nie masz bladego pojęcia, o czym przed chwilą czytałeś, to trzeba potraktować sprawę metodycznie. Pomoże ci stawianie konkretnych pytań i szukanie na nie odpowiedzi – nie ma wierszy „o niczym”, więc musisz krok po kroku dojść do tego, o czym ten wiersz jest. Najlepiej weź kartkę i spisuj po kolei wszystkie informacje. Pamiętaj o wypisaniu odpowiednich cytatów – interpretując wiersz, musisz uzasadnić, że to, o czym piszesz, faktycznie jest w tekście. Podzielmy to zadanie na dwie części:

• interpretacja – czyli kto, do kogo i o czym mówi w wierszu,
• analiza – czyli do jakiego gatunku liryki należy wiersz i jak jest zbudowany.

Krok po kroku – interpretacja

Tytuł wiersza

Wiersz zazwyczaj ma tytuł (zazwyczaj, bo czasem go nie ma, wtedy zamiast tytułu używana jest pierwsza linijka lub nawet pierwsze słowa). Zwykle tytuł zawiera wskazówkę co do tematu wiersza, osoby mówiącej, adresata, sytuacji opisanej w wierszu. Na przykład: Rozmowa o poezji – wiadomo, że będzie mowa o poezji (kto będzie rozmawiał?); Na lipę – będzie mowa o lipie; Życie to nie teatr – można się spodziewać refleksji o sensie życia; Cuda miłości – wiersz będzie o miłości i zapewne o sile jej działania; Banko – to imię bohatera literackiego z Makbeta Szekspira, więc wiersz może nawiązywać do tematyki tego utworu lub do dziejów tej postaci; Do Boga – rzecz jasna utwór o tematyce religijnej. Bywają też tytuły zaskakujące, które mają zaciekawić czytelnika, np. List do ludożerców – o jakich ludożerców chodzi? Piosenka o porcelanie – raczej nie będzie to wiersz o pięknie porcelanowej zastawy, więc o czym naprawdę? Zastanów się, co można wywnioskować z tytułu wiersza, który masz przed sobą, i zapisz swoje spostrzeżenia albo pytania.

Autor

Podczas interpretacji wiersza dobrze jest wiedzieć, kim był autor. Choćby tak banalna informacja, jak czas jego życia, pozwoli ci uniknąć głupich błędów w interpretacji, czyli tak zwanych anachronizmów – kiedy twierdzisz, że autor pisze o czymś, o czym nie mógł pisać, bo jeszcze się nie wydarzyło albo za jego życia dane zjawisko czy rzecz nie istniały. Nie śmiej się, to wbrew pozorom dość częsty błąd! Często też czas życia autora bywa kluczem do interpretacji wiersza – jeżeli autor żył np. w czasie rozbiorów, pod zaborami albo podczas II wojny światowej, albo przeżył jakieś ważne wydarzenia osobiste (był więziony, umarło mu dziecko, zginął ktoś dla niego ważny), to niewykluczone, że pisze o tych wydarzeniach. Zanotuj więc, kim był autor, kiedy żył i co ewentualnie o nim wiadomo. Nie musisz rzecz jasna pisać biografii, ale wynotuj najważniejsze fakty.

Autor a podmiot liryczny

Teraz od razu zajmij się ustaleniem, kto mówi w wierszu. I tutaj zapamiętaj najważniejszą, kluczową zasadę – nie wolno z góry zakładać, że w wierszu mówi autor! Podmiot liryczny, czyli osoba mówiąca, to może być ktokolwiek lub nawet cokolwiek. Prosty przykład – we fraszce Na lipę Jana Kochanowskiego wypowiada się lipa, a oczywiste jest, że Kochanowski nie był drzewem ? Podobnie jeśli wiersz napisał mężczyzna, a mówi w nim kobieta (i odwrotnie), albo jeżeli wypowiada się dziecko, pies, chmura itp. – to podmiotem lirycznym nie jest autor.

Jeżeli sądzisz, że wierszu mówi jednak sam poeta – musisz to udowodnić, znajdując w tekście jasne i czytelne nawiązania do życia poety, które pozwolą go zidentyfikować. To często jest możliwe – np. w wierszu Grób Agamemnona mówi sam Słowacki, bo wiemy, że był w miejscu, które opisuje, i że tam napisał swój wiersz. W Trenach Kochanowskiego mówi Kochanowski, bo pisze o sobie i swojej zmarłej córeczce. Bywa jednak, że nie da się tego stwierdzić – w wierszu Niepewność Mickiewicza na pewno wypowiada się młody mężczyzna, niepewny swoich uczuć do kobiety, która jest jego przyjaciółką – ale czy to Mickiewicz? Możliwe, ale nie jest to pewne. Uznajemy więc, że nie.

Zanotuj, kim jest podmiot liryczny i co o tym świadczy. Pamiętaj o cytatach! Uważaj – jeżeli nie jest to autor wiersza, w wypracowaniu używaj sformułowań w rodzaju „podmiot liryczny twierdzi…”, „poeta uważa…” lub odnoś się bezpośrednio do osoby mówiącej, jeśli wiadomo, kto to jest („dziewczynka myśli, że…”) – ale nie używaj nazwiska twórcy. To nie on się wypowiada!

Adresat wiersza

Teraz zastanów się, do kogo mówi podmiot liryczny. Czasem jest to określone już w tytule wiersza – liczne wiersze noszą tytuły w rodzaju „Do…”, „Rozmowa z…” itp. Jeżeli tej informacji nie ma w tytule, poszukaj jej w tekście – może podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do adresata (lub adresatów). Jeżeli nic takiego nie ma, to bezpiecznie jest założyć, że adresatem są po prostu odbiorcy wiersza. Zanotuj swoje spostrzeżenia i odpowiednie cytaty, jeżeli są.

Co opisuje wiersz?

Wiersze opisują jakieś spostrzeżenia, poglądy, przemyślenia, refleksje podmiotu lirycznego na dany temat albo przedstawiają konkretne sytuacje. W tym drugim przypadku podczas czytania wiersza można sobie wyobrazić niekiedy bardzo plastyczny obraz – np. Karuzela z madonnami M. Białoszewskiego to obraz kobiet z dziećmi kręcących się na karuzeli, Stepy akermańskie A. Mickiewicza to obraz podróżnego stojącego samotnie na pięknym, ale pustym stepie, Dziewczyna B. Leśmiana to cała baśniowa opowieść o murze, uwięzionej za nim dziewczynie i rozbijaniu go. Jeżeli wiersz, który interpretujesz, przedstawia takie właśnie obrazy, zanotuj skrótowo, co prezentują.

Co jest tematem wiersza?

Czasem tematem wiersza jest dokładnie to, co wiersz opisuje. Bywają wiersze, w których poeta opisuje kwiatek – tylko po to, żeby opisać kwiatek, bo jest ładny. Nauczyciele polskiego nie lubią takich wierszy, bo nie bardzo można na ich podstawie wymagać odpowiedzi na pytanie, „co poeta miał na myśli”, bo miał na myśli kwiatek – dlatego raczej możesz założyć, że wiersz, który interpretujesz, ma drugie dno. Zastanów się więc, co mógł chcieć wyrazić poeta. Czasem pomoże ci wiedza o jego biografii – np. wiersz Ulica Tadeusza Peipera jest opisem ulicy, ale znając jego biografię, będziesz wiedzieć, że poeta był wielkim zwolennikiem nowoczesności, postępu technologicznego, zachwycały go coraz większe możliwości techniczne cywilizacji; zatem pod opisem ulicy współczesnego miasta będzie kryć się właśnie pochwała tych idei. Niektóre wiersze należy interpretować bardziej symbolicznie – w Piosence o porcelanie C. Miłosza mamy obraz połamanej, zbryzganej krwią porcelany zniszczonej przez czołgi i zaścielającej cały świat; co może symbolizować porcelana, jej delikatność i kruchość w zestawieniu z czołgami i krwią? Co do tej symboliki dodaje wiedza o tym, że poeta żył w czasach II wojny światowej?

Wiele wierszy przedstawia po prostu refleksje, przemyślenia, spostrzeżenia podmiotu lirycznego, przekazuje różne jego zalecenia, ostrzeżenia czy sugestie dla odbiorców. W takim przypadku też dobrze jest zacząć od uchwycenia głównego tematu tych stwierdzeń – dotyczą miłości, wojny, śmierci, moralności, wiary? Kiedy już to wiesz, postaraj się wynotować, co konkretnie mówi na ten temat poeta, jakie daje rady, jakich ostrzeżeń udziela. Pamiętaj o cytatach! – powinieneś umotywować, gdzie w tekście znajduje się to, o czym piszesz. Dla przykładu w wierszu Marność D. Naborowskiego poeta porusza temat przemijalności ludzkiego życia i twierdzi, że wszystkie sprawy doczesne są nic niewarte, a w Przesłaniu Pana Cogito Z. Herberta mowa jest o tym, jakie wartości należy zachować, aby odnieść duchowe, moralne zwycięstwo nad światem pełnym zła.

Krok po kroku – analiza

Jak widzisz, nie było to takie trudne ? Czas zatem przejść do drugiej części, czyli analizy. Tutaj niestety potrzebne będzie trochę wiedzy teoretycznoliterackiej, więc jeśli nie jesteś orłem z takich tematów, jak gatunki literackie albo środki stylistyczne, dobrze będzie sięgnąć po jakąś książkę, w której znajdziesz szybkie powtórzenie tego wszystkiego (sprawdzi się Repetytorium Szkoła Podstawowa Język Polski klasy 4-6 i klasy 7-8 wydawnictwa GREG).

Gatunek wiersza lub typ liryki

Część wierszy, zwłaszcza z dawnych epok, ma ściśle określony gatunek, często nawet podany w tytule. Możesz spotkać pieśń, odę, fraszkę, sonet, tren, bajkę, balladę, hymn itp. Mają one swoje definicje i dość łatwo je rozpoznać, ponieważ często poruszają konkretną tematykę (np. tren) lub mają określone zasady budowy (np. sonet). Jest jednak bardzo wiele utworów, przy których nasuwa się określenie, że to „po prostu wiersz”. Wówczas powinieneś określić, jaki typ liryki reprezentuje taki utwór. Najprościej to zrobić w oparciu o jego problematykę – może to być więc liryka miłosna, liryka patriotyczna, liryka religijna, liryka refleksyjno-filozoficzna, liryka autotematyczna, liryka apelu. Można też jako kryterium wybrać sposób wypowiedzi podmiotu lirycznego, wtedy wiersz może reprezentować np. lirykę osobistą, lirykę roli, lirykę maski, lirykę sytuacyjną, lirykę opisową itd. Do ciebie należy decyzja, które kryterium wybrać, ale podpowiadamy – przy kryterium tematu trudniej się pomylić ?

Rymy

To akurat prosta część analizy. Najpierw określ, czy w ogóle wiersz się rymuje – jeśli nie, to sprawa załatwiona, masz do czynienia z wierszem białym (a bardzo wiele współczesnych wierszy się nie rymuje). Jeśli tak, to musisz określić, jaki jest układ rymów i jakie to są rymy. Przypomnij sobie, jakie są najczęściej występujące możliwości, i sprawdź, z którą z nich masz do czynienia w wierszu.

Dla przypomnienia: ze względu na stopień podobieństwa rymujących się wyrazów wyróżniamy rymy: dokładne (zaśnie – trzaśnie) oraz niedokładne (zaśnie – rozjaśnić). Jeżeli zaś chodzi o układ rymów, to najczęściej spotykane są (a, b to oznaczenia rymujących się linijek): przeplatane – abab, parzyste – aabb, okalające – abba.

Środki stylistyczne

Tutaj wielu uczniom włos się jeży na głowie… Niepotrzebnie. Środków stylistycznych jest dużo, ale nie w każdym wierszu znajdują się wszystkie możliwe. Tak naprawdę bywają wiersze, w których nie ma żadnych lub prawie żadnych środków stylistycznych, gdyż są napisane tak prostym językiem. Możesz zacząć od przeczytania definicji środków stylistycznych, aby odświeżyć pamięć. Rozsądnie jest jednak nie szukać każdego znanego ci środka stylistycznego po kolei, ponieważ najczęściej i tak pojawiają się konkretne z nich. Oto kilka podpowiedzi, jak ich szukać ?

• Apostrofa – czyli zwrot do adresata. Czy podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do kogoś lub czegoś? Jeśli tak, jest to apostrofa. Jeżeli podmiot liryczny zwraca się do kogoś lub czegoś bardzo ważnego (króla, Boga, ojczyzny, idei typu wolność), to masz do czynienia ze szczególnie uroczystą apostrofą, czyli inwokacją – np. Litwo! Ojczyzno moja! (A. Mickiewicz Pan Tadeusz).
• Epitet – czyli określenie rzeczownika. Szukaj po prostu przymiotników określających rzeczowniki (okrągły pomnik, różowa suknia)
• Porównanie – czyli zestawienie dwóch elementów ze względu na ich podobieństwo. Czy w wierszu jest konstrukcja „coś jak coś”? Jeżeli tak, jest to porównanie. A jeśli to, co następuje po „jak”, jest wielkim, rozbudowanym, czasem wielozdaniowym opisem – to jest porównanie homeryckie.
• Pytanie retoryczne – czyli niewymagające odpowiedzi od adresata (np. Czego chcesz od nas, Panie…? z pieśni Kochanowskiego o tym samym tytule). Właściwie każde pytanie w wierszu.
• Ożywienie – czyli nadanie cech istot żywych istotom nieożywionym. Czy w wierszu znajdują się stwierdzenia w rodzaju: „wiatr płacze”, „drzewo myśli”, „kwiatek mruga” itp.? Jeśli tak, są to ożywienia. Możesz jeszcze błysnąć wiedzą i pamiętać, że jeśli cechy istot żywych dotyczą zachowań typowych wyłącznie dla człowieka, jest to uosobienie – np. biec czy spać może każda żywa istota, ale śmiać się czy płakać tylko człowiek.
• Wyraz dźwiękonaśladowczy – czyli wszystkie wyrazy oddające dźwięki otoczenia, inaczej onomatopeja. W wierszu jest jakieś „kukuryku”, „stuk”, „buch”, „trzask”? Jeśli tak, to jest wyraz dźwiękonaśladowczy. Bywa też tak, że poeta cały wiersz konstruuje w taki sposób, by naśladował on brzmienie jakichś dźwięków, o tym też warto wspomnieć; określisz, czy masz do czynienia z taką sytuacją, czytając wiersz na głos lub w myślach (np. O szyby deszcz dzwoni… – szum deszczu; I dudni, i stuka, łomoce i pędzi – rytmiczny turkot kół pociągu).
• Paradoks (oksymoron) – czyli zestawienie wyrazów wzajemnie sprzecznych, jak w kolędzie: ogień krzepnie, blask ciemnieje, ma granice Nieskończony. Jeśli w wierszu znajdziesz coś podobnego, to jest oksymoron.
• Metafora (przenośnia) – czyli zestawienie wyrazów, którego nie należy rozumieć dosłownie. Jeżeli jakiegoś fragmentu nie rozumiesz albo brzmi co najmniej dziwnie lub wręcz bez sensu, to jest spora szansa, że to metafora ? Np. Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu / wóz nurza się w zieloność (Stepy akermańskie A. Mickiewicza) – chodzi o to, że podmiot liryczny wyjechał na wielką, otwartą przestrzeń zielonego, falującego stepu, która skojarzyła mu się z oceanem i stąd twierdzi, że na nią „wpłynął”, jakby był statkiem na wodzie. Jak widzisz, metafory mogą być bardziej rozbudowanymi konstrukcjami, a bywa nawet, że cały wiersz jest jedną wielką metaforą.

Wypisz wszystkie środki stylistyczne, które znalazłeś (pamiętaj o cytatach!). Teraz pozostała jeszcze jedna ważna rzecz, czyli określenie, po co poeta je zastosował. Nie, odpowiedź „żeby utrudnić życie czytającym” nie jest właściwa ? Odpowiedź „żeby było ładnie” już prędzej, pod warunkiem, że ubierzesz ją w bardziej okrągłe słowa. Zasadniczo środki stylistyczne mają za zadanie zaciekawić lub zaskoczyć czytelnika, zwrócić jego uwagę na konkretne elementy, wzbogacić obraz wiersza, zadziałać na emocje i wyobraźnię czytającego, zbudować napięcie, skłonić do refleksji, ożywić wypowiedź, dodać jej plastyczności itd. Z takich ładnych sformułowań możesz wybrać to, co pasuje ?

Tym sposobem powinieneś mieć przed sobą zebrane całkiem pokaźne notatki dotyczące zarówno interpretacji, jak i analizy wiersza. Na ich podstawie możesz napisać wypracowanie. Zanim zaczniesz pisać, przeczytaj jeszcze raz najpierw swoje zapiski, a potem powoli i spokojnie sam wiersz. Być może coś jeszcze zauważysz, przyjdzie ci do głowy jakieś spostrzeżenie, refleksja. Uwzględnij je także.

Jak zatem widzisz, kluczem do interpretacji utworu poetyckiego jest uporządkowanie chaosu i podejście do tego jak do rozwiązania zadania. Stawiając określone pytania i dzięki temu wiedząc, czego szukać, można zinterpretować każdy wiersz. Wystarczy więc zapamiętać, czego dotyczą te pytania – i poezja zupełnie przestaje być straszna!

Opornym polecamy dwie części opracowań – Poezję staropolską z opracowaniem oraz Poezję romantyczną z opracowaniem.

W środku znajduje się mnóstwo tekstów, które zostały dokładnie wyjaśnione – wers po wersie. Pomoże to zrozumieć wiersze, jak i pomoże w samodzielnym opracowaniu własnej analizy i interpretacji.

Fotografie: Shutterstock.com

Poezja staropolska z opracowaniem, czyli co poeta miał na myśli? (Bogurodzica, Treny, Żona modna i inne wiersze)

Zawiera szeroki wybór twórczości poetów omawianych najczęściej w praktyce szkolnej, od Średniowiecza do Oświecenia; czytelnik znajdzie tu m.in. Bogurodzicę, Treny Jana Kochanowskiego, wiersze Jana Andrzeja Morsztyna, Daniela Naborowskiego, Ignacego Krasickiego czy Franciszka Karpińskiego. Oprócz wierszy i ich omówień znajdują się tutaj również notki biograficzne najważniejszych autorów oraz podsumowania ich twórczości.

zobacz więcejzobacz gdzie kupić

Poezja romantyczna z opracowaniem, czyli co poeta miał na myśli? (Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, W pamiętniku Zofii Bobrówny i inne wiersze)

Zawiera szeroki wybór twórczości najsławniejszych poetów romantycznych; czytelnik znajdzie tu wszystkie spotykane w praktyce szkolnej utwory Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Cypriana Kamila Norwida. Oprócz wierszy i ich omówień znajdują się tutaj również biografie autorów oraz podsumowania ich twórczości.

zobacz więcejzobacz gdzie kupić

Opracowania lektur i wierszy - liceum/technikum - klasy 1-4 - PO REFORMIE

Książka zawiera wszystkie lektury obowiązkowe i uzupełniające z poziomu podstawowego. Dzięki wyczerpującym omówieniom, szczegółowym streszczeniom, charakterystykom bohaterów i dokładnie wyjaśnionym problematykom książka stanowi nieodzowną pomoc z języka polskiego przez całą szkołę średnią.

zobacz więcejzobacz gdzie kupić

Opracowania lektur i wierszy - szkoła podstawowa - klasy 4-6

Książka dla klas 4-6 zawiera omówienia wszystkich znajdujących się w podstawie lektur, zarówno obowiązkowych, jak i uzupełniających, oraz interpretacje i analizy najczęściej omawianych wierszy wymienionych poetów. Są tutaj biografie, streszczenia, charakterystyki bohaterów, problematyka – wszystkie najważniejsze informacje o lekturze w jednym miejscu.

zobacz więcejzobacz gdzie kupić

Opracowania lektur i wierszy - szkoła podstawowa - klasy 7-8

Książka dla klas 7-8 zawiera omówienia wszystkich znajdujących się w podstawie lektur, zarówno obowiązkowych, jak i uzupełniających, oraz interpretacje i analizy najczęściej omawianych wierszy wymienionych poetów. Są tutaj biografie, streszczenia, charakterystyki bohaterów, problematyka – wszystkie najważniejsze informacje o lekturze w jednym miejscu.

zobacz więcejzobacz gdzie kupić